حجتالاسلاموالمسلمین دکتر محمدتقی فعالی در سومین جلد از مجموعه «زندگی معنوی» به بیان اشارات و نکاتی ذیل عنوان بابهای «محاسبه» و «انابه» پرداخته است.
در بخشی از مقدمه این کتاب چنین میخوانیم: «شناخت» و «انتخاب» مهمترین عامل برتری انسان بر حیوان و سرآمدی او از هوشمندترین ماشینی که تا به امروز ساخته است. انسان به وسیله عقل، که مهمترین قابلیت وجودیاش است، میتواند راه معرفت را برگزیند یا در تاریکخانه نادانی و رکود، از تلاش و کوشش برای نیل به عرفان، خود را محروم نماید.
هر لحظه دو راه پیشاروی انسان وجود دارد؛ راهی به سمت بالا و راهی به سوی پایین، مسیری در راستای آسمان و مسیری به سمت زمین، راهی به رهایی و راهی به وابستگی، جادهای به سمت خدا و جادهای به سمت خودیّت و در یک کلام مسیری به سمت صعود یا سقوط. کسی که در مسیر هدایت و صعود باشد اهل رشد بوده در اصطلاح قرآنی رشید نامیده میشود و وی تحت پوشش نام «رشید» خدا خواهد بود. اما کسی که زمینی باشد نردبان سقوط و تنزّل را میپیماید و او تحت پوشش اسم «مُضلّ» قرار میگیرد. انسانها یا اهل صعودند یا اهل سقوط و خود به این امر واقفند و بصیر؛ زیرا که خداوند معرفت به این دو مسیر را درون انسانها به ودیعت نهاده است.
چون نیک بنگریم میان انسان و خدا راههای متعددی کشیده شده است. هرگز مسیری که به سمت خدا میرود انحصاری نیست و نمیتواند باشد. میان انسان و خدا هرگز مسیر واحدی وجود ندارد بلکه هر لحظه و در برابر هر انسانی، راههای گوناگونی به سوی خدا هست و انسان میتوان با گام نهادن در هر یک، خود را تا حدی بالا کشد و بالا برد.
زندگی معنوی به مانند بازی مار و پله است؛ گاهی با یک حرکت زیبا، از پلههای صعود بالا میرویم و زمانی با یک عمل یا فکر نادرست به پرتگاه زشتیها سقوط میکنیم بهگونهای که نه تنها تمامی پلههای ترقی را باز میگردیم بلکه چند پلهای را هم تنزل مینماییم.
آدمی با برخورداری از زندگی معنوی، در دریای محبت و قرب الهی غوطهور میشود، در مسیر سعادت گام برمیدارد و افقی فراتر از دیگران را نظاره میکند. آنان اموری را درک میکنند که دیگران تحمل آن را ندارند؛ چراکه با روحی از جانب خدا تأیید شدهاند.
در مجموعه زندگی معنوی، اصول و ویژگیهای زندگی معنوی به گونهای عرضه شده است که نظامی منسجم و چارچوبی واحد و جامع برای فهم خود ما و رفتارمان، چه از جنبه فردی و چه به لحاظ اجتماعی را فراهم میآورد؛ ازاینرو، با تکیه بر منابع دست اول معرفتی بهویژه قرآن کریم، نشانهها و اشارههایی معنوی برای پیمودن مسیر معرفت و عرفان راستین پیش روی سالکان قرار میدهد.
شایان ذکر است مجموعه زندگی معنوی بر مبنای کتاب فاخر و کمنظیر «منازل السائرین» خواجه عبدالله انصاری، ابواب صدگانه سلوک را تبیین میکند.
این کتاب توسط انتشارات تیماس به چاپ رسیده است.