فرازهای رسا: زیبایی های بلاغی جملات در آیات قرآن از دیدگاه تفسیر المیزان

علوم بلاغی در میان علوم پیش نیاز تفسیر قرآن، جایگاه ویژه ای دارند و احاطه بر آنها از شرایط ضروری مفسر قرآن است. این علوم از زمان تدوین تا به امروز همواره در اغلب کتب تفسیری مورد استفاده بوده و عالمان و اندیشمندان همواره بر ضرورت آگاهی و اطلاع از مباحث علم بلاغت به عنوان مقدمه ورود به تفسیر قرآن تاکید داشته اند.

این کتاب در چهار فصل، نگاه علامه طباطبایی را به بلاغت جملات در آیات قرآن و تاثیر بخش های مختلف آن را در معنا و مفهوم آیات بررسی می کند. در فصل اول، با عنوان مفهوم شناسی و مبادی بحث؛ مفهوم شناسی واژه های کلیدی، تفسیر قرآن و علم بلاغت، زندگینامه و آثار علامه طباطبایی، روش علامه در تفسیر المیزان، ویژگی های تفسیر المیزان و منابع ادبی آن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم با عنوان جملات خبری و انشایی؛ در سه بخش جملات خبری، جملات انشایی و جملات دوسویه خبری – انشایی بیان شده است. فصل سوم با عنوان وصل و فصل؛ به بررسی جایگاه های وصل و فصل در تفسیر المیزان پرداخته و آیات مرتبط از نگاه علامه طباطبایی بیان گردیده است. فصل چهارم با عنوان ایجاز و اطناب؛ اقسام ایجاز و مواضع اطناب ببرسی گردیده و دیدگاه علامه طباطبایی در هر یک از موارد ذکر شده، از تفسیر المیزان بیان شده است و در انتها نتیجه نهایی ارائه گردیده است.

گزیده ای از کتاب

ایجاز حذف

آن است که در کلام چیزی حذف شود و با حذف یکی از اجزاء کلام، حجم واژگان از حجم معانی کمتر گردد. ایجاز حذف یکی از اسلوب های رایج در کلام عرب و بلاغت گفتار وی محسوب می شود. به نظر می رسد رمّانی اولین کسی است که با دید بلاغی به حذف نگریسته و نام صنعت ایجاز را بر آن نهاده است. وی حذف را به همراه ایجاز قصر یکی از اقسام دهگانه بلاغت شمرده است. علمای پس از رمّانی نیز، روش او را پیموده اند.

جرجانی در رابطه با حذف می گوید: «حذف بابی است که راه آن دقیق و منشاء آن لطیف و تاثیر آن عجیب است و به سحر شباهت دارد. به کمک حذف پی می بریم که گویاترین مقام کلام، وقتی است که کلمه ای بر زبان جاری نکرده باشیم.»

حذف ادیبانه و به جا ضمن انتقال مقصود، روحی تازه بر کلام دمیده و آن را از یکنواختی رهایی می بخشد. این حذف در ورای خود هدف تربیتی خاصی را دنبال می نماید. به این معنا که با انداختن بخشی از ساختار کلام، مخاطب برای فهم پیام در یک چالش ذهنی قرار گرفته و شوق درونی، او را برای کشف محذوف با خود کشانده و توجه و تلاش او را متمرکز می سازد و به این ترتیبپس از دریافت محذوف جلوه ای خاص از اهمیت نسبت به آن در ذهن نقش می بندد. این کارکرد تربیتی در قرآن کریم نیز با فراخوانی مخاطب و مشارکت دهی او در فهم محذوف حاصل شده است…