بررسی تطبیقی تاویل از دیدگاه علامه طباطبایی و فخر رازی

یکی از مباحث بسیار مهم در عرصه ی علوم قرآن و تاثیرگذار در نحوه ی تفسیر، نوع نگاه مفسر به تفسیر و تاویل قرآن است؛ چرا که بخش مهمی از مبانی تفسیر قرآن محصول اتخاذ مواضع خاص در مسائل مربوط به این دو عنوان است؛ از این رو تقریبا تمامی مفسران به شکل مستقیم و غیرمستقیم به بیان مباحث مربوط به این دو پرداخته اند. از سوی دیگر در بسیاری از موضوعات لازم است تا نیم نگاهی نیز به اندیشمندان سایر مذاهب اسلامی بشود و مطالعات تطبیقی انجام پذیرد در نتیجه نقاط قوت و ضعف خود را در این راستا شناخته و به پالایش و آرایش میراث خود بپردازیم. در جهان شیعه مهم ترین چهره ی قرآنی و مورد اعتماد مفسران و قرآن پژوهان علامه طباطبایی می باشد که با نگارش کتاب تفسیر المیزان خدمتی جهانی به تمامی مسلمانان و به خصوص به قرآن پژوهان نمود. همچنین در جهان اهل تسنن یکی از افرادی که در تمامی مسائل از جمله مباحث مربوط به علوم قرآن مطرح بوده و هست امام فخر رازی است که با نگارش تفسیر مفاتیح الغیب در شمار مفسران مشهور اهل سنت قرار گرفته است. از این جهت و با عنایت به اینکه قلمرو مباحث مربوط به تفسیر و تاویل گسترده است در این کتاب تنها به مقایسه تطبیقی تفسیر و تاویل از دیدگاه این دو مفسر نامی اهل سنت و تشیع پرداخته شده است.

برگزیده ای از کتاب

اگر کسی در آیات قرآنی تدبر و دقت کند هیچ چاره ای جز این ندارد که اعتراف کند به اینکه آیات قرآنی دلالت دارد بر اینکه این قرآنی که تدریجا بر رسول خدا (ص) نازل شده متکی بر حقیقتی است متعالی و بس بلند که عقول عامه بشر قاصر از درک آن و دست افکار ملوث به لوث هوس ها و قذارت های ماده شان از رسیدن به آن حقیقت کوتاه است. علامه طباطبایی می گوید: «تاویل، آن حقیقت خارجی است، که موجب گردیده تا تشریع حکمی گردد، یا بیان معرفتی شود یا حادثه ای بازگو گردد. که آن حقیقت، چیزی نیست که بیانات قرآن، صریحا بر آن دلالت کند، جز آن که هر یک از بیانات قرآن از آن نشات گرفته و ظهور یافته است و نیز اثری از آن است که به گونه ای از آن حکایت دارد و به آن اشاره می نماید.»

علامه طباطبایی در جای دیگری می فرماید:« وتاویل القرآن هوالماخذ الذی یاخذ منه معرفه»؛ تاویل قرآن به معنای ماخذی است که معارف قرآن از آنجا گرفته می شود…