تبیین علمی نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران به دو طریق صورت پذیرفته است. نخست، شناساندن نقش تعیین کننده حوزه ها و مدارس علمی شیعه، طی قرون متمادی، در گسترش و تعمیق فرهنگ و تمدن اسلامی، دوم، معرفی آثار و خدمات برجسته دانشمندان بنام و رجال شیعه در شاخه های گوناگون.
کتاب حاضر تلاش مولف کتاب برای تبیین نقش شیعه در شکل گیری و پیشرفت فرهنگ و تمدن اسلام و ایران است. نویسنده خود در این زمینه می گوید: «از جمله تلاش هایی که در تدوین این کتاب صورت گرفته کاوش در تاریخ فرهنگ ایران در جهت یافتن ریشه های محبت اهل بیت علیهم السلام و تشیع در میان ایرانیان بوده است.»
دکتر ولایتی در مقدمه کتاب حاضر ضمن بررسی تاریخ معاصر و ارزیابی مبارزات مردم ایران علیه استعمار به چگونگی گسترش تشیع و اندیشه شیعی در ایران اشاره کرده و پس از بررسی اجمالی سیری تاریخی در مقدمه کتاب، به کنار هم قرار گرفت هویت ایرانی و اسلامی در عصر صفویه اشاره می کند.
در کتاب حاضر نگارنده در دو فصل به نقش مدارس و حوزه های علمیه شیعه در گسترش علوم می پردازد. وی در فصل اول کتاب نگاهی به تاریخچه حوزه ها و مدارس علمی شیعه انداخته و فصل دوم را به روش ها، مواد و منابع درسی حوزه های علمی شیعه اختصاص داده است.