طلاق عاطفی به رابطه زن و شوهری گفته می‌شود که نمی‌توانند در کنار همدیگر احساس خوبی را تجربه کنند و آرامش داشته باشند. با توجه به اینکه طلاق عاطفی فقط بر روی یک جنبه یعنی احساسات و عواطف تأثیر گذار نبوده و می‌تواند ابعاد دیگر زندگی زوجین را هم تحت تأثیر قرار دهد، در این مجال به بیان برخی توصیه‌ها برای مصون نگه داشتن زندگی مشترک از ابتلا به طلاق عاطفی پرداخته شده است.
«طلاق عاطفی» عبارتی است که حتماً آن را شنیده‌اید و در رابطه با زوج‌هایی به کار می‌رود که از نظر قانونی و شرع همسر هستند و مهر طلاق در شناسنامه آنها نقش نبسته است، اما رابطه عاطفی با هم ندارند و فقط از سر اجبار، به خاطر فرزندان و یا دلایل دیگر در کنار هم زندگی می‌کنند. گاهی از «طلاق عاطفی» به عنوان «طلاق خاموش» هم یاد می‌شود که به نظر می‌رسد در اغلب موارد عدم آگاهی نسبت به مهارت‌های زندگی، زوجین را به این جایگاه می‌رساند.
در همین راستا همزمان با هفته ازدواج، برای جلوگیری از ابتلای خانواده‌ها به طلاق عاطفی و راهکارهای تحکیم روابط زوجین به گفت‌وگو با مرضیه کُرات، مدرس حوزه علمیه و مشاور خانواده پرداخته ایم. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
مهمترین ضرورت ازدواج چیست؟
با توجه به اینکه ازدواج آثار و پیامدهای زیادی دارد، اما باید در ابتدا برای زوجین به خوبی تشریح کنیم که مهمترین ضرورت ازدواج چیست و چرا خداوند به این مستحب مؤکد امر کرده است؟ اگر این باور برای زوجین شکل بگیرد که خداوند خواسته است با ازدواج یک نفر در کنار ما قرار بگیرد که به تمام زوایای زندگی، روحی، روانی، اخلاقی و رفتاری ما شناخت کافی داشته باشد تا به رشد و تکامل برسیم؛ در این صورت مسئله ازدواج برای زوجین حل خواهد شد.
در بحث حریم ارتباطی، حتی والدین نسبت به فرزندان دارای حریم ارتباطی هستند و فقط زن و شوهر هستند که این حریم ارتباطی بین آنها وجود ندارد. از این جهت، می‌توانند شناخت کافی نسبت به روحیات همدیگر پیدا کنند، همچنین می‌توانند حسن‌ها و فضیلت‌های اخلاقی یکدیگر را شناخته و از معایب، کمبودها، نقص‌ها و ضعف‌های همدیگر آگاه شوند.
اگر ما چند سال در کنار هم زندگی کردیم، باید طی این زندگی مشترک خوبی‌هایمان رو به افزایش و بدی‌هایمان رو به تنزل قرار بگیرد و این مهمترین ضرورت ازدواج است. باید این باور در زندگی شکل گیرد و زن و شوهر هدفشان این باشد که ما برای تکمیل همدیگر در کنار هم قرار گرفته‌ایم و برای این ازدوج کرده‌ایم که به آثار و پیامدهای ازدواج از قبیل زندگی مستقل، ادامه نسل، استقلال‌طلبی و رفع نیازهای جنسی از راه مشروع و … دست پیدا کنیم.
یکی دیگر از ضرورت‌های ازدواج، رسیدن به مرحله زوجیت است، به این معنا که من دیگر تنها نیستم و فرد دیگری در کنارم است که دارای احساس، نیاز، کرامت نفس و شخصیت انسانی است و فقط نیازهای خودم مورد توجه نیست، بلکه باید به نیازهای دیگری هم توجه داشته باشم و این رسیدن به مرحله زوجیت است.
نشانه‌های عدم تفاهم در زندگی مشترک چیست؟
یکی از نشانه‌های عدم تفاهم این است که به بحث زوجیت توجهی نداشته باشم و به نیازهای طرف مقابلم توجه نکنم. البته در بسیاری از مواقع به این نیازها آشنایی نداریم و آنچه مورد خشنودی طرف مقابلمان است، مورد توجه ما نیست و حرف مشترک با هم نداریم و زمانی را به اینکه فقط نیازهایمان را بیان کنیم، اختصاص نمی‌دهیم. در حالی که در خانواده به این مسئله تأکید می‌شود که میز گفت‌وگو در خانواده‌ها وجود داشته باشد، یعنی زن و شوهر بتوانند دور این میز قرار بگیرند و نیازهای خود را بیان کنند. این گفت‌وگو بسته به موارد درگیری و تعارضی که با هم دارند، می‌تواند به صورت هفتگی، ماهانه و … باشد.
آیا عدم تفاهم به طلاق عاطفی منجر می‌شود؟
طلاق عاطفی زمانی رخ می‌دهد که دیگر تمایل نداریم، پشت این میز بنشینیم و با هم گفت‌وگو کنیم. در واقع این گفت‌وگو برای این است که با نیازهای همدیگر آشنا شویم و اگر قرار است به ضرورت ازدواج برسیم، یکی از راهکارها این میز گفت‌وگو است که باید بنشینیم و فقط نیازهایمان را بیان کنیم. این مسئله در خانواده کاربردی و مهم است. این طرح نیاز باید بدون توهین، تحقیر، سرزنش و قضاوت همدیگر باشد. همه این موارد از نکات مهم ارتباط مؤثر با همسر است. مثلاً خانم می‌گوید؛ من دوست دارم همسرم در کارهای منزل به من کمک کند و یا وقتی مهمان داریم، دوست دارم همسرم در آماده کردن مقدمات مهمانی کمک کند و یا آقا می‌گوید؛ من دوست دارم وقتی از سر کار می‌آیم ارتباط کلامی همسرم این گونه باشد و یا دوست دارم ظاهر خانم، لباس و آرایش همسرم به گونه خاصی باشد. این موارد نیازهایی است که باید برای با هم بودن رفع شود و یکی از راهکارهای مهم برای جلوگیری از طلاق عاطفی محسوب می‌شود.
توجه به کرامت نفس یک اصل مهم است؛ خداوند در طبیعت نیز این مسئله را اجرا کرده است. خداوند در قرآن می‌فرماید؛ «ولقدۡ كرمۡنا بني ءادم». کرامت نفس یعنی اینکه هر موجودی که پای در این هستی می‌گذارد، دارای احترام است و نمی‌توانم به خودم اجازه بدهم شخصیت و کرامت نفس افراد را با توهین، تحقیر، سرزنش و قضاوت کردن زیر سؤال ببرم. اگر این اصل که خداوند در جهان هستی رعایت کرده است، زن و شوهر هم در خانواده رعایت کنند و به همدیگر احترام بگذارند، کرامت نفس همدیگر را حفظ کرده‌اند. در واقع عیوب و معایب همدیگر را هم باید در میز گفت‌وگو بیان کنند.
اگر این راهکار مهم برای زوجین شکل بگیرد، به دنبال آن پذیرش و تغییر در رفتار به وجود می‌آید. وقتی من به همسرم می‌گویم من از این رفتار شما احساس خوبی ندارم و یا از این ارتباط کلامی شما حس خوبی به من انتقال نمی‌یابد؛ در این صورت، هم نیازم را گفته‌ام و هم مشکل همسرم را بدون تحقیر و توهین بیان کرده‌ام و بدون اینکه بگویم تو شعور نداری، تو نمی‌فهمی، تو نمی‌توانی مرا درک کنی و …. توهین و تحقیر نکرده‌ام و کرامت نفس طرف مقابلم را مورد هجمه قرار نداده‌ام.
بنابراین طرح نیاز یک شاه کلید است و اگر قرار است به هدف ازدواج برسیم، باید بدی‌هایمان را با طرح نیاز برطرف کنیم و خوبی‌هایمان را نیز در سه مرحله رشد دهیم؛ خوبی‌های همسرمان را ببینیم، بیان و تشکر کنیم. در بسیاری از موارد خوبی‌های همسرمان را می‌بینیم، اما تصور می‌کنیم وظیفه‌اش است که مهربان باشد، به من توجه کند و … در حالی که وقتی قرار است در کنار هم به رشد و تکامل برسیم، باید این سه مرحله را مورد توجه قرار دهیم.
در بحث مسئولیت برای همسران قائل به این هستیم که زن و شوهر هر دو با هم مشترک هستند و مسئولیت‌پذیری دارند، ولی در بخش مادری، نقش مادر و مسئولیت او بیشتر است و از لحاظ روحی و روانی تفاوتی میان زن و مرد وجود دارد. از نظر جسمی و فیزیولوژیکی زن و مرد با هم متفاوت هستند، اما از لحاظ روحی و روانی قائل به این هستیم که زنان عاطفی‌تر و مهربانتر هستند، محبت بیشتری دارند و دلسوزترند و این به معنای نداشتن این احساس در مردان نیست، بلکه نسبت آن در زنان بیشتر است. این تفاوت نه به معنای ضعف مرد و نه به معنای کمال زن است، بلکه برای مصلحت زندگی است. همین که زنان عاطفی‌تر و بامحبت‌تر هستند، از این جهت است که خداوند این ابزار در اختیار زنان قرار داده است. زنان در دوران بارداری ۸ تا ۹ ماه دوران سخت بارداری را متحمل می‌شوند، یا مادر هنگام تولد نوزاد با وجود سختی‌ها، نشاط درونی دارد.
زنان و مردان چه نیازهایی را نسبت به همدیگر باید مورد توجه قرار دهند تا درگیر مسئله طلاق عاطفی نشوند؟
با وجود تفاوت‌هایی که میان زن و مرد وجود دارد، یکسری نیازها ویژه مردان و زنان را بیان می‌کنم که با توجه به تفاوتی که وجود دارد، اگر برخی از نیازهای از سوی مرد برای زن رفع نشود، زن آسیب بیشتری می‌بیند و اگر برخی از نیازهای ضروری از سوی زن برای مرد رفع نشود، مرد آسیب بیشتری می‌بیند.
نیازهای ضروری زنان از این قرار است
زنان نیاز به توجه دارند و ابزاری که می‌توان این نیاز ر رفع کرد، هدیه است. هدیه در روایات معصومین هم تأکید شده است که به همدیگر هدیه دهید تا محبت بین افراد بیشتر شود. در واقع فلسفه هدیه، تعمیق روابط عاطفی میان همسران است و این هدیه می‌تواند معنوی نظیر ارتباط عاطفی و کلامی مناسب و یا پیامک عاشقانه و … باشد و این هدیه پایه‌های محبت خانواده را محکم می‌کند.
یک توصیه برای آقایان دارم؛ آقایان سعی کنند در مناسبت‌های رسمی نظیر اعیاد، تولد همسر، روز ازدواج و … توجه خاصی به همسر خود داشته باشند و مناسبت‌هایی را هم برای هدیه دادن به هسمر خود ایجاد کنند. این کار خیلی مهم است، چون همسرشان با این کار شگفت‌زده می‌شود و در خاطرش می‌ماند و پایه‌های محبتش را برای تحکیم خانواده تقویت می‌کند.
مردان شنونده فعال باشند؛ یعنی آقایان باید سعی کنند وقتی همسرشان از نظر روحی و روانی دارای مشکلی است، حرف‌هایش را بشنود. یعنی با شنیدن این حرف‌ها، نه سرزنش، نه قضاوت و نه تحقیر کند، بلکه فقط بشنود. اغلب خانم‌ها زمانی که از نظر جسمی یا روحی مشکل دارند، دوست دارند در مورد آن با همسر خود صحبت کنند و آقایان باید گوش شنوا داشته باشند و این شنونده فعال بودن همراه با همدلی و همدردی باشد. البته آنها را نصیحت نکنند و نصیحت را زمانی بیان کنند که از نظر روحی و روانی در شرایط مناسبی قرار دارد.
بانوان نیاز به درک شدن دارند؛ آقایان باید خانم‌ها را در شرایط گوناگون درک کنند. در برخی ایام آنها دچار مشکلات جسمی و روانی می‌شوند، در این شرایط لازم نیست کار خاصی انجام دهند، بلکه فقط آنها را درک کنند.
بانوان نیاز به قوت قلب و تکیه‌گاهی محکم دارند؛ مرد باید در صحبت‌هایش این جایگاه محکم و قوت قلب بودن را برای خانم به وجود بیاورد و دائم در میز گفت‌وگو و در حالت روحی و روانی قوت قلب باشد. اینکه من خودم را فدای شما می‌کنم تا خوشبختت کنم. تا من را داری غم نداشته باش. تا وقتی من هستم سختی‌ها را برای تو کم می‌کنم تا آرامشت به هم نخورد، عبارات مهمی است که می‌تواند قوت قلبی برای خانم‌ها باشد.
نیازهای ضروری مردان نیز از این قرار است
خانم‌ها اعتماد کنند. اگر خانم‌ها یقین پیدا کردند که مرد خطایی کرده است، بهترین راهکار احترام است. چون در برخی موارد بر اثر سوءظن به مرد، قضاوت می‌کنند و حکم می‌دهند. در حالی که باید بگوییم من می‌دانم تو مردی هستی که می‌شود به تو تکیه کرد، مردی هستی که می‌توانی مشکلات را حل کنی. در واقع با این کار به او می‌گوییم که تو باید این طور باشی. پس از این مرحله، پشت میز گفت‌وگو می‌نشینیم و دنبال راهکار می‌گردیم تا بتوانیم با مشورت همدیگر راهکاری مناسب برای آن مشکل پیدا کنیم.
مردان نیاز به پذیرش دارند؛ مرد را با کسی مقایسه نکنید. همه انسان‌ها از مقایسه کردن بیزار هستند و حتی وقتی بچه‌ها را با دیگران مقایسه می‌کنیم حس خوبی به آنها انتقال داده نمی‌شود. چون انسان‌ها بالفطره حب به ذات دارند و دوست دارند همه جا مطرح باشند، این مقایسه در آقایان آسیب بیشتری به آنها وارد می‌کند. حتی پدر، برادر، شوهر فامیل و دوستان را پیش او تعریف نکنید، چون اگر قصد مقایسه هم نداشته باشید، احساس خوبی به مردان منتقل نمی‌شود و در این صورت آنها انگیزه لازم را برای هزینه کردن خود برای خانواده نخواهد داشت.
مردان نیاز به تشکر و سپاسگزاری دارند، همه ما نیاز به تشکر و قدردانی داریم، اما برای مردان این نیاز ضروری است و اگر رفع نشود آسیب بیشتری می‌بینند. مسئولیت خانواده، نفقه و نیازهای خانواده با مرد است و دوست دارد از این لحاظ تقدیر شود. حتی درباره خریدهای روزانه هم از او تشکر کنید و به او بگویید که اگر تو نبودی ما چه می‌کردیم. درست است که می‌توانیم برخی از همین کارها را خودمان انجام دهیم، اما حس تشکر یک نیاز برای مردان است.
مردان نیاز به تصدیق دارند؛ یعنی در لحظه با مرد مخالفت نکنید. اگر حرفی می‌زند که مخالف نظر ماست، مخالفت نکنیم ولی بعد از چند ساعت یا چند روز بیان کنیم که مثلاً اگر برای مادرت این هدیه را بگیریم بهتر است. یا اگر این مهمانی را به این دلایل نرویم بهتر است. در واقع هم با نظر مرد موافقت کرده‌ایم و هم احترام گذاشته‌ایم و هم نظر خودمان را گفته‌ایم و مهمتر اینکه نظر خودمان را به دور از توهین، تحقیر و سرزنش بیان کرده‌ایم. در غیر این صورت پذیرشی صورت نخواهد گرفت و مقاومت و لجبازی شکل می‌گیرد.
همه این راهکارها آموزشی برای فرزندان نیز است و ما آنها را برای زندگی زناشویی و خانوادگی آینده آماده می‌کنیم و این راهکارها علاوه بر اینکه تعارضات را در خانواده کم می‌کند، بلکه به فرزندانمان راهکارهای عملی ارائه می‌دهد که بتوانند در زندگی خود به کار گیرند.
